کتاب تاریخ طبری نوشته محمد بن جریر طبری یکی از مهم‌ترین منابع تاریخی اسلام است که رویدادهای گذشته را از آغاز جهان تا قرن سوم هجری روایت می‌کند. این کتاب به دلیل روایت‌های دقیق و گسترده‌اش مورد توجه تاریخ‌نگاران قرار گرفته است، اما در برخی دوره‌ها با مخالفت‌هایی روبه‌رو و حتی در برخی کشورها انتشار آن ممنوع شده است.
دلیل این محدودیت‌ها به محتوای کتاب برمی‌گردد؛ چرا که طبری بدون جانب‌داری، گزارش‌های مختلفی از اتفاقات تاریخی، از جمله زندگی خلفا، جنگ‌ها و حوادث مهم ارائه کرده است. برخی معتقدند که وجود روایت‌های متفاوت و گاهی متناقض در این کتاب، باعث حساسیت‌هایی شده و در برخی جوامع آن را کتابی بحث‌برانگیز می‌دانند.
تا انتهای این مقاله با ما همراه باشید تا با کتاب تاریخ طبری، میزان اعتبار، دلایل محدودیت و ممنوع بودن آن بیشتر آشنا شویم.
آیا تاریخ طبری معتبر است
تاریخ طبری یکی از ارزشمندترین منابع تاریخ اسلام و جهان قدیم است، اما اعتبار آن جای بحث دارد و نباید آن را بدون بررسی و مقایسه با سایر منابع، کاملاً معتبر دانست. در مجموع می‌توانیم، معتبر بودن کتاب تاریخ طبری را از چند جهت بررسی کنیم:
- نوع منابع و روش نگارش
محمد بن جریر طبری در نگارش تاریخ طبری از روش روایتگری استفاده کرده است؛ یعنی گزارش‌های مختلفی را از راویان گوناگون نقل کرده، بدون اینکه درستی یا نادرستی آن‌ها را داوری کند. این روش باعث شده است که کتاب او اطلاعات وسیعی داشته باشد، اما از سوی دیگر، برخی از روایت‌ها ممکن است تحت‌تأثیر تعصبات راویان یا اغراق‌های تاریخی باشد؛ بنابراین، برای بررسی اعتبار این کتاب، باید روایت‌های آن را با دیگر منابع تاریخی مقایسه کرد.
- دقت در ذکر اسناد و راویان
یکی از نقاط قوت تاریخ طبری این است که نویسنده معمولاً سند و نام راویان را ذکر کرده است. این باعث می‌شود خواننده بتواند اعتبار روایت‌ها را بررسی کند، اما از آنجا که برخی از این راویان افراد ناشناس یا کم‌اعتبار هستند، نمی‌توان همه گزارش‌های کتاب را کاملاً دقیق و درست دانست.
- مقایسه با سایر منابع تاریخی
برای سنجش اعتبار تاریخ طبری، باید آن را با منابع دیگر مانند الکامل فی التاریخ ابن اثیر، مروج الذهب مسعودی و دیگر کتاب‌های تاریخی هم‌دوره مقایسه کرد. گاهی برخی روایت‌های طبری در منابع دیگر تأیید می‌شوند و گاهی اختلافاتی میان آن‌ها وجود دارد. این مقایسه می‌تواند به تشخیص روایت‌های معتبرتر کمک کند.
- بی‌طرفی و عدم جانب‌داری
یکی از ویژگی‌های مثبت تاریخ طبری این است که نویسنده سعی کرده گزارش‌ها را بدون جهت‌گیری شخصی ارائه دهد. او روایات مختلف از یک رویداد را آورده و قضاوت را بر عهده خواننده گذاشته است. اما از آنجا که طبری از منابع مختلف استفاده کرده، برخی روایت‌های او ممکن است تحت‌تأثیر روایتگران متعصب مذهبی یا سیاسی زمان خود قرار گرفته باشد. پس درست است که بی‌طرفی در روایت‌های تاریخ طبری (از نظر گردآوری چند روایت از یک رویداد) وجود دارد؛ ولی به هر حال صحت و میزان اعتبار آن‌ها را نمی‌توان کامل دانست.
- نقدهای تاریخی و علمی
در بررسی میزان اعتبار تاریخ طبری باید به نقد برخی پژوهشگران و مورخان هم توجه کرد. برخی از پژوهشگران و مورخان اسلامی، به تاریخ طبری انتقاد کرده‌اند. مثلاً بعضی از آن‌ها معتقدند که او بیش از حد به نقل روایت‌های ضعیف یا داستان‌گونه پرداخته و برخی مطالبش با عقل و منطق سازگار نیست. همچنین، گروه‌هایی که روایات این کتاب را مخالف دیدگاه‌های مذهبی یا سیاسی خود دانسته‌اند، آن را مورد انتقاد قرار داده یا تلاش کرده‌اند که انتشار آن را محدود کنند.
نویسنده تاریخ طبری شیعه است یا سنی
محمد بن جریر طبری، نویسنده تاریخ طبری، یک عالم سنی‌مذهب بود و بیشتر به مکتب شافعی گرایش داشت. البته او در دوره‌ای، مذهب فقهی مستقلی به نام مذهب طبری (جریری) داشت که پیروان زیادی پیدا نکرد و این مذهب در زمان کوتاهی از بین رفت.
با اینکه طبری در کتاب‌هایش به اهل‌بیت و روایات مرتبط با آن‌ها اشاره کرده، اما در مجموع یک عالم سنی محسوب می‌شود. آثار او هم در بین اهل سنت و هم در بین شیعیان مورد توجه بوده، چرا که کتاب‌های او از جمله کتاب تاریخ طبری، روایات مختلفی از رویدادهای گوناگون را در بر دارد.
جمع‌بندی
تاریخ طبری به عنوان یکی از منابع مهم تاریخ اسلام، با استفاده از روایت‌های متعدد و متنوع، اطلاعات ارزشمندی از وقایع تاریخی ارائه می‌دهد، اما به دلیل وجود برخی روایت‌های بحث‌برانگیز و نظرات مختلف راویان، اعتبار آن همیشه مورد بررسی و نقد قرار گرفته است. در برخی دوره‌ها نیز به دلیل حساسیت‌های سیاسی و مذهبی، انتشار این کتاب ممنوع شده است. با این وجود، تاریخ طبری هنوز به عنوان یک منبع معتبر در مطالعات تاریخی شناخته می‌شود.
امیدواریم با مطالعه این مطلب از آرینا اقتصادی به اطلاعات مفیدی از کتاب ارزشمند تاریخ طبری پی برده باشید.